Η πρώτη δίκη στην Ευρώπη κατά του φαινομένου greenwashing είναι γεγονός με την ετυμηγορία της να αναμένεται τον Φεβρουάριο του 2024. Τρεις μη κυβερνητικές οργανώσεις υποστηρίζουν ότι η Danish Crown, ο μεγαλύτερος παραγωγέας και εξαγωγέας χοιρινού κρέατος στον κόσμο, παραπλανά τους καταναλωτές μέσω της επικοινωνιακής της εκστρατείας, παραποιώντας το κλιματικό της αποτύπωμα και παραβιάζοντας τον νόμο περί μάρκετινγκ της Δανίας.

Όπως περιγράφει ο περιβαλλοντολόγος–δασολόγος Γιώργος Βαφείδης, «η έννοια του greenwashing αναφέρεται σε ένα επικοινωνιακό παιχνίδι στο οποίο εταιρίες, κάνοντας χρήση διαφόρων επικοινωνιακών τεχνικών, παρουσιάζουν ένα φιλο-περιβαλλοντικό και φιλο-κοινωνικό προφίλ και προβάλλουν ψευδώς πως προσπαθούν να εισφέρουν τα μέγιστα δυνατά για την επίλυση του περιβαλλοντικού ζητήματος». Πρόκειται για μια προσέγγιση στα πλαίσια του πράσινου μάρκετινγκ με απώτερο στόχο τη θετική προβολή της εκάστοτε εταιρείας, οδηγώντας σε αύξηση πωλήσεων.

Το φαινόμενο έχει καταγράψει αύξηση τα τελευταία χρόνια. Έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ανέδειξε πως «το 53% των πράσινων ισχυρισμών των επιχειρήσεων για προϊόντα/υπηρεσίες τους, περιέχουν παραπλανητικές ή ανεδαφικές πληροφορίες. Tέσσερις στους δέκα περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς δεν υποστηρίζονται από αποδείξεις, ενώ το 50% των πράσινων ετικετών παρέχουν ασθενή ή ακόμα και ανύπαρκτη επαλήθευση στις δηλώσεις τους». Παραδείγματα έρχονται απο διάφορες βιομηχανίες. Έρευνα της RepRisk, δημοσίευσε ότι «ο κλάδος των τραπεζών και των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών είναι δεύτερος ύστερα από αυτόν του πετρελαίου και φυσικού αερίου σε αριθμό υποθέσεων greenwashing. Μόνο για το 2023, οι περιπτώσεις πράσινου ξεπλύματος από τράπεζες και εταιρείες του χρηματοπιστωτικού τομέα εκτοξεύτηκαν στις 148 από τις 86 της προηγούμενης χρονιάς. Από αυτές, οι 106 αφορούσαν ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα». Εντός του ίδιου έτους, η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Καταναλωτών μαζί με ακόμα 23 ενώσεις ευρωπαίων καταναλωτών, προέβησαν σε καταγγελία κατά 17 αεροπορικών εταιρειών στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στο Δίκτυο για την Προστασία του Καταναλωτή. Οι καταγγελθείσες ευρωπαϊκές αεροπορικές εταιρείες φαίνεται να οδηγήθηκαν σε greenwashing τακτικές για προσέλκυση πελατών και επιβολή αυξημένων χρεώσεων στις υπηρεσίες τους.

Greenwashing τακτικές χρησιμοποιούνται από μικρές και απο μεγάλες επιχειρήσεις. Στην Ελλάδα, τα κριτήρια ESG αποτελούν το βασικότερο θεσμικό πλαίσιο στο οποίο οι ελληνικές εταιρείες μπορούν να προσαρμόσουν τη λειτουργία τους, βελτιώνοντας τη διαφάνεια και προσελκύωντας επενδύσεις με κοινωνικό και περιβαλλοντικό χαρακτήρα. Ωστόσο, πολλές εταιρίες δυσκολεύονται να υιοθετήσουν αυτούς τους κανόνες, κάτι που όπως μας επισήμανε ο πρώην Ευρωβουλευτής και περιβαλλοντολόγος, Κρίτωνας Αρσένης, οφείλεται στο ότι «οι εργαζόμενοι επιβραβεύονται με βάση το πόσο αύξησαν την κερδοφορία της επιχείρησης και όχι με βάση την κοινωνική/περιβαλλοντική της ωφέλεια». Η περιβαλλοντική διάσταση (E) του ESG είναι κρίσιμη. Η αναγνώριση των περιβαλλοντικών προκλήσεων και η λήψη σχετικών μέτρων συνιστούν ηθική υποχρέωση, ευκαιρία για αειφόρο ανάπτυξη και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Πέραν όμως της επιχειρηματικής δράσης, στην Ελλάδα, απαιτείται ειδική νομοθεσία από τη Γενική Γραμματεία Καταναλωτή, καθώς και συντονισμένη δράση από οργανώσεις καταναλωτών.

Παρά τα υφιστάμενα επιμέρους εθνικά ρυθμιστικά πλαίσια, όπως αυτό της Δανίας, κατά του greenwashing, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει νομοθεσία που καλύπτει τρεις τομείς: αειφορία, αναφορά ESG, και προστασία καταναλωτών από παραπληροφόρηση σχετικά με πράσινες δηλώσεις. Στις 19 Σεπτεμβρίου 2023, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πέτυχαν προσωρινή συμφωνία για νέους κανόνες που διέπουν τις περιβαλλοντικές διεκδικήσεις. Αυτό ακολούθησε την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Οδηγία Πράσινων Διεκδικήσεων που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2023 στοχεύοντας περιορισμό του greenwashing στην ευρωπαϊκή αγορά. Η προτεινόμενη νέα πανευρωπαϊκή νομοθεσία, μεταξύ άλλων, αποσκοπεί στη αύξηση της αξιοπιστίας των “ecolabels”, της διαφάνειας και του έλεγχου των διεκδικήσεων που σχετίζονται με τη μελλοντική περιβαλλοντική απόδοση των επιχειρήσεων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεχίζει την προσπάθειά της να ηγηθεί στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής και η υποστήριξη αυτού του νομοθετικού πλαισίου από όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα συμβάλει στη διαφύλαξη του περιβάλλοντος και στην προστασία των καταναλωτών. Ο πρώην Ευρωβουλευτής και περιβαλλοντολόγος Κρίτωνας Αρσένης, ερωτηθείς για την κρισιμότητα των επερχόμενων Ευρωεκλογών για το ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό μέλλον, μας τόνισε πως «ένα ακραίο συντηρητικό κοινοβούλιο μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο για κάθε προοδευτικό μέτρο στην Ευρώπη και μπορεί να φέρει πισωγύρισμα σε θέματα δικαιωμάτων και περιβάλλοντος» σημειώνοντας πως «δεν έχουμε περιθώριο για καμία καθυστέρηση και πως πρέπει να επουλώσουμε όλες τις πληγές που προκαλέσαμε στη φύση αν θέλουμε να έχουμε περιθώρια επιβίωσης». Την ίδια στιγμή, ο περιβαλλοντολόγος-δασολόγος, Γιωργος Βαφείδης, ανέφερε ότι «παρόλο που είναι δύσκολο να προβλέψουμε σε ποιό βαθμό η πάταξη του greenwashing θα έχει άμεσα αποτελέσματα στην ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αν οι εταιρίες ασχοληθούν ουσιαστικά με το περιβάλλον, τότε θα μπορούσε αυτό να έχει αποτελεσματικό αντίκτυπο στο περιβαλλοντικό μας μέλλον».

Η πρόκληση του κλίματος απαιτεί μια ενιαία ευρωπαϊκή προσέγγιση, και οι προσεχείς Ευρωεκλογές μπορούν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην προσπάθεια για μια περιβαλλοντικά βιώσιμη Ευρώπη. Φαίνεται ότι, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έχουν τεθεί τα θεμέλια για την αναστροφή της τρέχουσας περιβαλλοντικής κατάστασης. Ωστόσο, απαιτούνται ενισχυμένες πολιτικές ενέργειες και δέσμευση για να επέλθει πραγματική αλλαγή.

Άννα Λαμπροπούλου

Θεσσαλονίκη, Δεκέμβριος 2023